Antropologia (gr. ἄνθρωπος anthropos „człowiek”, λόγος logos „nauka”) to interdyscyplinarna dziedzina nauki na pograniczu nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych. Zajmuje się badaniem człowieka jako jednostki w społeczeństwie w kontekście historycznej zmienności, biorąc pod uwagę warunki socjalno-ekonomiczne oraz kulturowe. Antropologia ma dwa podstawowe nurty: antropologię fizyczną, zajmującą się zmiennością biologiczną i fizjologiczną człowieka, oraz antropologię kulturową (antropologia społeczna), zajmującą się człowiekiem w społeczności. Istnieją również inne działy antropologii, takie jak antropolingwistyka, antropologia religii, antropologia ciała czy antropologia sztuki.
Kluczowe wnioski
- Antropologia to interdyscyplinarna dziedzina nauki łącząca nauki humanistyczne, społeczne i przyrodnicze.
- Antropologia bada człowieka w kontekście jego zmienności społecznej i kulturowej.
- Główne nurty antropologii to antropologia fizyczna i antropologia kulturowa/społeczna.
- Antropologia obejmuje także dziedziny takie jak antropolingwistyka, antropologia religii czy antropologia sztuki.
- Antropologia skupia się na holistycznym rozumieniu człowieka i jego kultur.
Wprowadzenie do antropologii
Nazwa antropologia wywodzi się z greckiego słowa anthropos, oznaczającego „człowiek”. Natomiast etnologia pochodzi od greckiego ethnos, oznaczającego „grupę ludzi żyjących razem, naród lub plemię”. Z kolei kultura wywodzi się z łacińskiego słowa cultivate, oznaczającego „uprawę i pielęgnowanie”, w tym przypadku zdolności umysłowych. Antropologia jest więc nauką zajmującą się człowiekiem, który żyjąc w grupach i mając zdolność myślenia, wytwarza kulturę podzielaną przez członków społeczności, kultywowaną i przekazywaną jako zespół idei i wzorów organizujących ich współżycie. Współcześnie podkreśla się, że kultura jest zjawiskiem właściwym wszelkim grupom społecznym, a nie tylko grupom etnicznym.
Dla antropologii kluczowe są takie obszary jak badania antropologiczne, nauki społeczne, relacje społeczne, zjawiska kulturowe, tradycje, obyczaje, kultura materialna i kultura niematerialna. Te zagadnienia stanowią fundament tej interdyscyplinarnej dziedziny naukowej, pozwalając lepiej zrozumieć złożoność ludzkiej egzystencji i społecznych zachowań.
Antropologia fizyczna – człowiek jako jednostka biologiczna
Antropologia fizyczna, będąca częścią szerszej dyscypliny zwanej antropologią, skupia się na badaniu człowieka jako jednostki biologicznej. Jej obszar zainteresowań obejmuje m.in. miejsce człowieka w świecie zwierząt, ze szczególnym uwzględnieniem naczelnych, a także cechy specyficznie ludzkie w sferze morfofizjologii i psychiki.
Kluczowe aspekty antropologii fizycznej to antropogeneza, w tym procesy mikroewolucyjne, a także zróżnicowanie morfofizjologiczne, w tym antropologia fizjologiczna. Dyscyplina ta bada również zróżnicowanie rasowe oraz metody typologii rasowej, a także rozwój osobniczy człowieka.
Innym ważnym elementem antropologii fizycznej jest antropologia sportowa, która bada wpływ ruchu, w tym i pracy, na rozwój i morfologię. Ponadto, w zakres tej subdyscypliny wchodzą także takie zagadnienia, jak genetyka człowieka, taksonomia morfologiczna (somatotypologia) oraz jej metody, a także ergonomia, zajmująca się kształtowaniem przestrzeni i środowiska wokół człowieka.
Istotną częścią antropologii fizycznej są również badania dotyczące patologii form współczesnych i kopalnych, serologii form współczesnych i kopalnych, demografii populacji współczesnych i historycznych, a także ekologii człowieka.
| Obszar badań | Kluczowe zagadnienia |
|---|---|
| Miejsce człowieka w świecie zwierząt | Naczelni, cechy specyficznie ludzkie w sferze morfofizjologii i psychiki |
| Antropogeneza | Procesy mikroewolucyjne |
| Zróżnicowanie morfofizjologiczne | Antropologia fizjologiczna |
| Zróżnicowanie rasowe | Metody typologii rasowej |
| Rozwój osobniczy człowieka | Antropologia sportowa, genetyka człowieka |
| Taksonomia morfologiczna | Somatotypologia i jej metody |
| Ergonomia | Kształtowanie przestrzeni i środowiska wokół człowieka |
| Patologia, serologia | Formy współczesne i kopalne |
| Demografia i ekologia człowieka | Populacje współczesne i historyczne |
Antropologia społeczna i kulturowa
Antropologia społeczno-kulturowa zajmuje się badaniem różnorodności ludzi, stosując metodę etnograficzną, polegającą na bezpośrednim kontakcie z badanymi grupami. Ta dyscyplina naukowa analizuje wiele aspektów życia społeczności, takich jak: świętowanie, praca, zdrowie i choroba, sposoby komunikowania się, tożsamość, życie rodzinne i systemy pokrewieństwa, wierzenia i rytuały, sztuka, sport, konsumpcja, ruchy społeczne, protesty, pielgrzymki, eksploatacja środowiska i używanie energii, tworzenie miejskiej przestrzeni życia, systemy ekonomiczne, mobilność i migracje, etnoinspiracje i przejawy dziedzictwa kulturowego.
Celem antropologii społecznej i kulturowej jest odkrycie, w jaki sposób te różne dziedziny przenikają się na różnych poziomach – od lokalnego po globalny. Badacze tej dyscypliny stosują metody terenowe, aby zrozumieć, w jaki sposób ludzie tworzą i przekształcają własne struktury społeczne, tożsamość oraz etniczność w odpowiedzi na zmiany społeczne i kulturowe.
Antropologia co to?
Współcześnie podkreśla się, że antropologia bada nie tylko grupy etniczne, narody i relacje między nimi, ale także wszelkie typy grup społecznych. Kultura jest dynamicznym efektem bezustannie krzyżujących się wpływów i zapożyczeń, fenomenem wynikającym ze skomplikowanych relacji społecznych. Stąd mówi się o antropologii społeczno-kulturowej, której dział stanowią badania grup etnicznych.
Nazwa „antropologia” została wprowadzona w XVI wieku, natomiast sama dyscyplina wykrystalizowała się w XVIII wieku, początkowo ograniczając się do klasyfikacji ras ludzkich. Przełomowe znaczenie miała praca Darwina „O pochodzeniu człowieka” oraz liczne odkrycia szczątków kopalnych. W Polsce rozwój antropologii rozpoczął się w XIX wieku.
Wniosek
Studia z zakresu etnologii oraz antropologii kulturowej i społecznej są atrakcyjne dla osób, które są ciekawe różnorodności świata ludzkiego i chcą zrozumieć mechanizmy tworzenia kultury, która jednocześnie łączy i dzieli. Absolwenci tych kierunków znajdują zatrudnienie w mediach, instytucjach kultury, organizacjach pozarządowych, ośrodkach badawczych, edukacji i wysoko wyspecjalizowanym biznesie. Antropologia uczy krytycznego myślenia, otwarcia na świat oraz świadomości zasad działania społeczeństwa i kultury, co znajduje zastosowanie w wielu sferach aktywności.
Badacze z tej dziedziny angażują się także w problemy społeczne, wspierając nieuprzywilejowane i dyskryminowane grupy. Interdyscyplinarność antropologii sprawia, że kariera antropologiczna może rozwijać się w różnych obszarach, a antropologia w praktyce wnosi cenne spojrzenie na wyzwania współczesnego świata.
